Elikagaien xahuketa munduko arazorik larrienetako bat da, batez ere gizarte aurreratuetan. Dena den, ondorio globalak ditu ingurumenaren, ekonomiaren eta gizartearen eremuan.
NBEk Garapen Jasangarrirako Helburuen artean du 2030. urtean xahuketa erdira murriztea. Erronka hori bere gain hartzen du Europako Itun Berdeak Baserritik Mahaira estrategiaren bitartez. Euskadi arazo larriaz jakitun da, eta Basque Green Dealen esparruan 2018an abian jarri zuen Euskadiko Elikakatean xahuketa murrizteko estrategia.
Berriki Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen, Ingurumen eta Jasangarritasun Sailak Elikaren bidez egindako azterlana aurkeztu zen. Azterlan hori aitzindaria da Estatuan eta Europan Euskadiko nekazaritzako elikagaien sistema guztian elikagaien xahuketa neurtzeko orduan.
Azterlaneko dituen ondorioen arabera, nekazaritzako elikakate guztian (lehen sektorea, eraldaketa, banaketa HORECA eta etxeak) Euskadin guztira urteko 311.792 tona elikagai-xahutu (jangaiak eta jangaiak ez direnak) sortu ziren. Batez beste pertsona eta urte bakoitzeko 142 kilo dira. Horietatik 13,51 kg/pertsona/urte HORECA kanalari dagozkio eta 29 kg/pertsona/urte banaketari. Banaketan, HORECAn eta etxeetan xahuketaren % 37 inguru (40 kg/pertsona/urte) JANGAIAK lirateke.
Aurkeztutako proiektu pilotuaren helburua da elikagai-soberakinei balioa ematea, eta, horretarako, zeharkako prozesu osora jotzea. Horren bidez, parte hartuko duten 9 enpresatan aztertzen hasi eta konponbidea ezartzean amaituko da. Enpresa horietan zenbait azpisektore ordezkatuta daude: jatetxeak, cateringak, gozotegiak, okindegiak, fruta-dendak eta urdaitegiak.
Metodologiari erreparatuz, lehenengo fasean xahuketaren azterketa kualitatibo eta kuantitatiboa egingo da. Xede horrez, arrazoiak monitorizatu, karakterizatu eta aztertuko dira. Bigarren fasean prozesuak diseinatzearen bidez soberakinen dohaintza-proiektuaren bideragarritasuna eta diseinua, bai eta balizko eragina ere izango dira aztergai. Hirugarren fasean proiektua pilotatu eta baliozkotuko da.
Azken emaitza izango da enpresa partaideek xahuketa murrizteko eta soberakinak kudeatzeko plana egin ahal izatea. Bestelako antzeko enpresek eredutzat hartuko dute, eta oso erabilgarria suertatuko da elikagaien galerak eta xahuketa prebenitzeko etorkizuneko legea aintzat hartuta. Une honetan Kongresuan izapidetzen ari da, eta 2023. urtean indarrean sartzea aurreikusita dago. Lege berriaren arabera, elikagaien enpresa guztiek elikagaien soberakinak kudeatzeko plana izan beharko dute.
